Ένα ευρύ φάσμα φυσικών κινδύνων που προκαλούνται από καιρικές συνθήκες και έχουν σοβαρές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις στη Μεσόγειο σχετίζονται με βραχείες υφέσεις (Mediterranean lows), με τις πιο ισχυρές συχνά να ονομάζονται μεσογειακοί κυκλώνες (Medicanes).
Οι μεσογειακοί κυκλώνες είναι παρόμοιοι με τους κυκλώνες των τροπικών περιοχών, αλλά παρόλο που η δομή και η συμπεριφορά τους μοιάζουν με τα χαρακτηριστικά ενός τροπικού κυκλώνα, οι Μεσογειακοί Κυκλώνες (Medicanes) είναι ασθενέστερoi σε ένταση, επηρεάζουν μικρότερη περιοχή, έχουν μικρότερη διάρκεια ζωής και προκαλούνται από το έντονο θερμοκλινές που δημιουργεί η ύπαρξη μίας ψυχρής δεξαμενής στην υψηλότερη ατμόσφαιρα και όχι από την αστάθεια που προκαλείται από τις υψηλές θερμοκρασίες της επιφάνειας της θάλασσας, όπως συμβαίνει στους τροπικούς κυκλώνες. Η έλλειψη διαθέσιμης ενέργειας για την περαιτέρω ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος και η περιορισμένη περιοχή που είναι διαθέσιμη για να κινηθεί, παρά τις συνειρμικές συσχετίσεις που οδηγεί η ονομασία τους, δεν πλησιάζουν στην σφοδρότητα ενός κανονικού τυφώνα.
Ιστορικά, ένας πολύ περιορισμένος αριθμός Μεσογειακών κυκλώνων καταφέρνει να δημιουργήσει ανέμους τόσο ισχυρούς όσο και ένας τυφώνας κατηγορίας 1 στην κλίμακα Saffir (119 – 153 km/hour), και εξαιρετικά σπάνια, μέχρι κατηγορίας 2 (154 – 177 km/hour (πλήρης αναφορά για τις κλίμακες των τυφώνων θα βρείτε εδώ: Saffir-Simpson Hurricane Wind Scale (noaa.gov) ).
Τα σύνθετα τοπογραφικά χαρακτηριστικά της Μεσογείου, καθώς και η μεταβατική της θέση μεταξύ των τροπικών περιοχών και του μεσαίου γεωγραφικού πλάτους κατάντη των γραμμών καταιγίδας του Βορείου Ατλαντικού, επηρεάζουν τη δημιουργία και την κίνηση των μεσογειακών κυκλώνων μέσω αρκετών ατμοσφαιρικών διεργασιών.
Οι περιοχές που ευνοούν τη δημιουργία των Μεσογειακών κυκλώνων διαφέρουν από τις περιοχές που παρουσιάζουν τη συχνότερη εμφάνιση βαρομετρικών χαμηλών συστημάτων. Εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή που οριοθετείται δυτικά από τις ακτές της Ισπανίας, στα βόρεια από την ακτή της Γαλλίας, στα ανατολικά από τη νήσο Κορσική και στα νότια από τις ακτές της Αλγερίας ενώ δευτερεύουσα περιοχή σχηματισμού Medicane είναι η περιοχή μεταξύ του κόλπου των Σιδών έως το Ιόνιο Πέλαγος. Αν και όχι πολύ συχνά, σχεδόν όλες οι περιοχές της Μεσογείου είναι ικανές να παράξουν Μεσογειακούς κυκλώνες (με εξαίρεση την Ανατολική Μεσόγειο όπου δεν έχει παρατηρηθεί δημιουργία μεσογειακών κυκλώνων). Για παράδειγμα, ο Μεσογειακός κυκλώνας (Medicane) «Ιανός» (Σεπτέμβριος 2020) ξεκίνησε ως κυκλώνας επιφανείας στον κόλπο της Σιδώνας στις 15/9 και εξελίχθηκε σε Μεσογειακό κυκλώνα στις 17/9, όταν έπληξε την Ελλάδα, προκαλώντας μία από τις πιο δαπανηρές καιρικές καταστροφές της πρόσφατης εποχής σε οικονομικό επίπεδο αλλα και με παράλληλο κόστος ανθρωπίνων ζωών.
Φυσικα χαρακτηριστικά Μεσογειακών κυκλώνων (Medicanes)
Η ορογραφική λεκάνη της Μεσογείου περιορίζει το μέγεθος, την ένταση και τη διάρκεια ζωής των Ιατρών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένας μικρός αριθμός Ιατρών να επιτυγχάνουν σταθερούς ανέμους τόσο ισχυρούς όσο ο τυφώνας της κατηγορίας 1 και εξαιρετικά σπάνια ακόμη περισσότερο. Γενικά, οι περισσότεροι Μεσογειακοί κυκλώνες έχουν ακτίνα από 70 έως 200 km, διατηρούν τα τροπικά χαρακτηριστικά τους για έως και 3 ημέρες και κινούνται μεταξύ 1,000 km και 3,000 km. Οι Μεσογειακοί κυκλώνες (Medicanes) σύντομα εκφυλίζονται σε βαρομετρικά χαμηλά (υφεσεις) μικρότερης διάστασης και μικρότερης έντασης και συνεχίζουν την πορεία τους έως ότου χαθούν τελείως τα χαρακτηριστικά περιστροφής τους και αφομοιωθούν με την ατμόσφαιρα της περιοχής. Αυτό συμβαίνει πολύ απότομα όταν η πορεία του συστήματος αυτού συναντήσει ξηρά και αποκοπεί από την πηγή ενέργειας του.
Κλιματολογία Μεσογειακών κυκλώνων (Medicanes)
Πού τους συναντούμε;
- Δυτική και Κεντρική Μεσόγειος και, σε πολύ μικρότερο βαθμό, στην Ανατολική Μεσόγειο
- συχνότερα στο βόρειο και κεντρικό τμήμα της λεκάνης της Μεσογείου τον χειμώνα
- συχνότερη σε σχέση με τη Βόρεια Αφρική το καλοκαίρι
Πότε παρουσιάζονται συχνότερα;
- Η ανάπτυξη Μεσογειακών κυκλώνων μπορεί να συμβεί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους
- Η δραστηριότητα κορυφώνεται ιστορικά μεταξύ Σεπτεμβρίου και Ιανουαρίου
- Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος είναι οι μήνες με τις χαμηλότερες εμφανίσεις
Πρόγνωση για τους Μεσογειακούς κυκλώνες (Medicanes)
Χρονικό διάστημα πρόβλεψης
Ο σχηματισμός ενός Μεσογειακού κυκλώνα (Medicane) o οποίος είναι ένα έντονο και μεγάλης σχετικά κλίμακας, είναι κάτι που μπορεί εύκολα να προγνωσθεί, ακόμη και μία εβδομάδα πριν, η και περισσότερο. Η αβεβαιότητα της πρόγνωσης όμως βρίσκεται σε σχέση με την ένταση και την πορεία του συστήματος ενώ μερικές φορές η πρόγνωση της έναρξης του έντονου μέρους της ζωής του δεν είναι αποτελεσματική, αποτέλεσμα της έλλειψης ικανοποιητικού αριθμού μετεωρολογικών παρατηρήσεων στην επιφάνεια της γης, αφού το φαινόμενο αυτό συμβαίνει εξ’ ολοκλήρου στη θάλασσα.
Κέντρο Προβλέψεων Μεσογειακών κυκλώνων (Medicanes)
Δεδομένου ότι η Μεσόγειος είναι μια κλειστή θάλασσα που η Μετεωρολογική παρακολούθησή της επιτελείται από σωρεία χωρών, η κάθε μία από αυτές τις χώρες κάνει την πρόγνωση για την περιοχή της. Τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο της μετεωρολογικής κοινότητας EUMETNET, υπάρχουν τοπικές συμμαχίες που προβλέπουν όλα τα σοβαρά καιρικά φαινόμενα και εκδίδουν κοινή ονομασία για το συμβάν (Δυτική Μεσόγειος, Κεντρική Μεσόγειος, Ανατολική Μεσόγειος). Η ονομασία που δίνεται, διατηρείται για όλες τις χώρες που αναμένεται να επηρεάσει το σύστημα αυτό και κοινοποιείται ομοιόμορφα στο κοινό μέσω ανακοινώσεων των επίσημων μετεωρολογικών Υπηρεσιών των κρατών (Meteorological Authorities). Οι προειδοποιήσεις για κάθε σύστημα και τους επηρεαζόμενους χώρους θα παρέχονται στην ιστοσελίδα Meteoalarm (η δυνατότητα αυτή βρίσκεται υπό υλοποίηση). Το Meteoalarm παρέχει τις σχετικές πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την προετοιμασία για ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία αναμένεται να εμφανιστούν κάπου σε ολόκληρη την Ευρώπη (οι γνωστές προειδοποιήσεις ΕΜΜΑ). Προειδοποιεί τους χρήστες για την πιθανή εμφάνιση σοβαρών καιρικών φαινομένων, όπως έντονες βροχοπτώσεις με κίνδυνο πλημμύρας, σοβαρές καταιγίδες, ισχυρούς ανέμους, κύματα καύσωνα, δασικές πυρκαγιές, ομίχλη, χιόνι ή ακραίο κρύο με χιονοστιβάδες, ακόμα και για σοβαρές παράκτιες παλίρροιες. Ο δικτυακός τόπος έχει αναπτυχθεί για το EUMETNET, το Δίκτυο Ευρωπαϊκών Μετεωρολογικών Υπηρεσιών. Οι πληροφορίες παρέχονται από την εθνική μετεωρολογική υπηρεσία για κάθε χώρα.
METEOALARM — Προειδοποιώντας την Ευρώπη για ακραίες καιρικές συνθήκες
Μελλοντικές τάσεις
Σε ένα κλίμα θέρμανσης, υπάρχει ιδιαίτερη ανησυχία για τις μελλοντικές αλλαγές στην ένταση και τη συχνότητα εμφάνισης των Μεσογειακών κυκλώνων (Medicanes). Η Μεσόγειος Θάλασσα (ιδίως το ανατολικό τμήμα) θεωρείται θερμό σημείο του μελλοντικού κλίματος (ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας στην περιοχή αυτή υπερισχύει του ρυθμού αύξησης που παρατηρείται ανα το παγκόσμιο). Η αλλαγή πολλών περιβαλλοντικών παραμέτρων, λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, αναμένεται να επηρεάσει την εμφάνιση κυκλώνων της Μεσογείου μέσω μιας μεγάλης ποικιλίας ατμοσφαιρικών διεργασιών, μεταβάλλοντας τη συχνότητα εμφάνισης, τη χρονική και χωρική τους έκταση και τον αντίκτυπό τους, ιδίως στις ακτές, καθώς ευθύνονται για τη μεγάλη πλειονότητα των ακραίων τιμών των βροχοπτώσεων και του ανέμου που θα επηρεάσουν τόσο το περιφερειακό περιβάλλον όσο και τον πληθυσμό.
Υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά με τις μελλοντικές ατμοσφαιρικές συνθήκες που ευνοούν τη μεσογειακή κυκλογένεση. Η έρευνα που βασίζεται στην αύξηση της ανάλυσης των παγκοσμίων κλίματικών μοντέλων για την αξιολόγηση της μελλοντικής συχνότητας εμφάνισης και έντασης των Μεσογειακών κυκλώνων (Medicanes) αποκάλυψε ότι η ανομοιογενής διακύμανση της θερμοκρασίας από τα δυτικά προς τα ανατολικά θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια αυξανόμενη τάση εμφάνισης ισχυρότερων μεσογειακών κυκλώνων βραχυπρόθεσμα και θα μειώσει την εμφάνιση ασθενέστερων μεσογειακών κυκλώνων ή υφέσεων (βλ. έκθεση αξιολόγησης της IPCC αριθ. 6, κεφάλαιο 12). Έχει εντοπισθεί επίσης μείωση της κυκλωνικής δραστηριότητας το φθινόπωρο, τον χειμώνα και την άνοιξη, η οποία συνέπεσε με δραματική αύξηση της κυκλογένεσης κοντά στην Κύπρο, με αμφότερα τα σενάρια να αποδίδονται ως αποτέλεσμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη: σε υψηλές θερμοκρασίες στην ατμόσφαιρα, υψηλότερη θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας και επακόλουθη ισχυρή εξάτμιση. Οι μεσογειακοί κυκλώνες είναι πιθανό να γίνουν πιο ισχυροί το φθινόπωρο σε σχέση με την άνοιξη και τον χειμώνα και να αναπτύξουν θερμότερους πυρήνες, δηλαδή πιο ισχυρή τροπική δομή, αυξάνοντας την πιθανότητα να επιτευχθεί μεγαλύτερη ένταση ανέμων. Η πορεία των καταιγίδων είναι πιθανό να αλλάξει νότια και ανατολικά στη Μεσόγειο, με πολύ πιο συχνές εμφανίσεις στο Ιόνιο Πέλαγος, κάτι που έχει ήδη παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια.
CA19109 — Ευρωπαϊκό δίκτυο μεσογειακών κυκλώνων καιρικών και κλιματικών συνθηκών (MEDCYCLONES)
Παρά τα πρόσφατα επιτεύγματα της επιστημονικής κοινότητας όσον αφορά την καλύτερη κατανόηση των ατμοσφαιρικών διεργασιών και των επιπτώσεων που συνδέονται με τους μεσογειακούς κυκλώνες (Medicanes), εξακολουθούν να υπάρχουν επιστημονικές προκλήσεις που δεν έχουν αντιμετωπιστεί και απαιτούν συντονισμένη προσέγγιση. Επιπλέον, η έλλειψη άμεσης αλληλεπίδρασης μεταξύ ακαδημαϊκών ερευνητών και επιστημόνων πρόβλεψης καιρού/κλίματος που εργάζονται σε επιχειρησιακά κέντρα εμποδίζει την αποτελεσματική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της βασικής έρευνας για τη βελτίωση των ατμοσφαιρικών μοντέλων με απτό τρόπο. Ως εκ τούτου, είναι αδιαμφισβήτητο ότι υπάρχουν δυνητικά μεγάλα κοινωνικά οφέλη από τη βελτίωση των προβλέψεων κυκλώνων σε καιρικά και κλιματικά μεγέθη. Με αυτό το θέμα ασχολείται η Ευρωπαϊκή δράση COST Action CA19109, “European network for Mediterranean cyclones in weather and climate (MEDCYCLONES)” η οποία φέρνει κοντά ερευνητές με κοινό επιστημονικό ενδιαφέρον τους Μεσογειακούς κυκλώνες.
Η αποτελεσματική δικτύωση μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών, δηλαδή των επιστημόνων της επιχειρισιακής πρόγνωσης μετεωρολογικών συνθηκών και των ερευνητών είναι επίκαιρη και απαραίτητη για την αντιμετώπιση τόσο των προκλήσεων του συντονισμού της έρευνας όσο και της επιχειρησιακής εφαρμογής των επιστημονικών αποτελεσμάτων στις μετεωρολογικές και κλιματικές υπηρεσίες. Η δράση αυτή συντονίζει τις δραστηριότητες ερευνητών στον τομέα της μετεωρολογίας και της κλιματολογίας και επιστημόνων από μετεωρολογικές/κλιματικές υπηρεσίες με κύριο στόχο την καλύτερη κατανόηση των μεσογειακών κυκλώνων και τη σημαντική βελτίωση της ευρωπαϊκής ικανότητας πρόβλεψης των περιβαλλοντικών και κλιματικών επιπτώσεών τους. Στο πλαίσιο αυτό, το δίκτυο συνεργασίας του COST Action CA19109 εντοπίζει και συμπεριλαμβάνει στο δίκτυο σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς με διαφορετικό υπόβαθρο (π.χ. πολιτική προστασία, εταιρείες αντασφάλισης, αεροναυσιπλοΐα, θαλάσσιες μεταφορές κτλ) και θα αναπτύξει από κοινού προϊόντα πρόβλεψης κυκλώνων προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους. Η Κύπρος εκπροσωπείται στην Επιτροπή Διαχείρισης αυτής της δράσης COST από επιστήμονες του Ινστιτούτου Κύπρου και του Τμήματος Μετεωρολογίας Κύπρου. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τη δράση εδώ: Δράση CA19109 — COST.
Εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως άρθρο ευαισθητοποίησης για την αεροναυσιπλοΐα στον Ευρωπαϊκό οργανισμό ασφάλειας αερομεταφορών EASA (στα αγγλικά, Medicanes of EASA Community (europa.eu)) και προσαρμόσθηκε για το ENALIOS (στα ελληνικά).
Δρ Φίλιππος Τύμβιος – Φυσικός — Μετεωρολόγος
