Οι ωκεανοί και οι θάλασσες καλύπτουν περισσότερο από το 70% της επιφάνειας της Γης και επηρεάζουν άμεσα το κλίμα, την ιστορία και την οικονομία των κρατών όπως και την διατροφή και υγεία των ανθρώπων. Συνεπώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορία της ανθρωπότητας.
Στο πλαίσιο αυτό, και με γνώμονα την επίτευξη του Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών για «Διατήρηση και Βιώσιμη Χρήση των Ωκεανών, των Θαλασσών και των Θαλάσσιων Πόρων» (SDG14), ο ΟΗΕ οργάνωσε το πρώτο Διεθνές Συνέδριο για τους Ωκεανούς, το 2017 στη Νέα Υόρκη, το οποίο οδήγησε στην υιοθέτηση της διακήρυξης “Ο Ωκεανός Μας, Το Μέλλον Μας: Πρόσκληση για Δράση”. Η διακήρυξη αυτή, μεταξύ άλλων, υπογράμμισε την ανάγκη ανάπτυξης ολοκληρωμένων εθνικών στρατηγικών για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σχετικά με την σημασία, τον ρόλο και την κατάσταση των ωκεανών, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης προώθησης του θαλάσσιου εγγραμματισμού.
Ο τελευταίος αφορά στην κατανόηση του ωκεανού, την επίγνωση της αξίας του υδάτινου συνεχούς του πλανήτη και την καλλιέργεια της ευαισθησίας και της ανησυχίας σχετικά με την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πάνω από το 40% του πληθυσμού των κρατών της ΕΕ ζει κοντά στις ακτές, ενώ οι παραθαλάσσιες περιοχές αντιπροσωπεύουν πάνω από το 40% της ευρωπαϊκής επικράτειας. Επιπλέον, το 75% του εξωτερικού εμπορίου της ΕΕ πραγματοποιείται δια θαλάσσης, ενώ οι Ευρωπαίοι πλοιοκτήτες ελέγχουν σχεδόν το 40% του παγκόσμιου εμπορικού στόλου. Ακόμη, η Γαλάζια Οικονομία – στους τομείς της θάλασσας και της ναυτιλίας – απασχολεί περίπου 5 εκ. εργαζόμενους και παράγει Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία περίπου €500 δις ετησίως. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι οι θάλασσες που περιβρέχουν την ευρωπαϊκή ήπειρο ή εισχωρούν σε αυτή διαδραμάτισαν μείζονα ρόλο στη -δια των αιώνων- διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πραγματικότητας και παραμένουν οι σημαντικότεροι, ίσως, παράγοντες γεωστρατηγικής, γεωπολιτικής και γεωοικονομικής ισχύος.
Σε αναγνώριση της σημασίας της Γαλάζιας Οικονομίας, η ΕΕ καθιέρωσε την Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική (ΟΘΠ) που συνιστά μια συνολική θεώρηση των επιμέρους πολιτικών της που αφορούν στη θάλασσα. Η ΟΘΠ στηρίζεται στην ιδέα ότι η Ένωση μπορεί να αντλήσει μεγαλύτερο κέρδος από τον θαλάσσιο χώρο, με μικρότερο αντίκτυπο στο περιβάλλον, συντονίζοντας το ευρύ φάσμα αλληλένδετων δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τους ωκεανούς, τις θάλασσες και τις ακτές. Μέρος της πολιτικής αυτής αποτελεί και η στρατηγική για την Γαλάζια Ανάπτυξη, η οποία εστιάζει στην αξιοποίηση του δυναμικού της Γαλάζιας Οικονομίας, ώστε να συμβάλλει στη βιώσιμη ανάκαμψη και ανάπτυξη των ευρωπαϊκής οικονομίας. Η στρατηγική αυτή, μεταξύ άλλων, επισημαίνει τη σημασία της ενίσχυσης της γνώσης για τη θάλασσα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΕ υιοθέτησε πρόσφατα μια νέα αναπτυξιακή στρατηγική, την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η οποία στοχεύει στον μετασχηματισμό της σε μια κλιματικά ουδέτερη, δίκαιη και ευημερούσα κοινωνία, που θα διαθέτει μια σύγχρονη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και ανταγωνιστική οικονομία. Βασική συνιστώσα της νέας αυτής στρατηγικής αποτελεί και η προώθηση υγιών ωκεανών μέσω -μεταξύ άλλων- της ενίσχυσης της γνώσης γι’ αυτούς.
Η θάλασσα αποτέλεσε πηγή ζωής και προόδου και για την Κύπρο. Η χώρα έχει στρατηγική γεωγραφική θέση -βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων και σημαντικών θαλάσσιων διαδρομών- και μακρά ναυτική παράδοση, που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Σήμερα διαθέτει μια δυναμική ναυτιλιακή και τουριστική βιομηχανία, η συνεισφορά των οποίων στο εθνικό ΑΕΠ ανέρχεται σε 7% και 15% αντίστοιχα. Η Κύπρος έχει μετεξελιχθεί σε ένα σύγχρονο, ολοκληρωμένο και αποδοτικό ναυτιλιακό κέντρο, αποτελώντας ένα από τα τρία μεγαλύτερα κέντρα πλοιο-διαχείρισης στον κόσμο και το μεγαλύτερο στην Ευρώπη.
Συμπερασματικά, η προστασία των θαλασσών και των ωκεανών, ως συντελεστών της κοινωνικο-οικονομικής ευημερίας, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, αλλά και της ισορροπίας του πλανητικού οικοσυστήματος, αποτελεί επιτακτική ανάγκη, δεδομένων των απειλών λόγω της κλιματικής αλλαγής, της θαλάσσιας ρύπανσης, της μη βιώσιμης χρήσης των θαλάσσιων πόρων και της καταστροφής των θαλάσσιων οικοσυστημάτων από τις αλόγιστες ανθρωπογενείς δραστηριότητες.
Για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη, σε κάθε γειτονιά του και στην Κύπρο, απαιτείται να αναθεωρήσουμε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε, διαχειριζόμαστε και χρησιμοποιούμε τους θαλάσσιους πόρους και να υιοθετήσουμε μια πιο ορθολογική συμπεριφορά βασισμένη στην γνώση. Εν ολίγοις, οι πολίτες όλων των ηλικιών θα πρέπει να γίνουν «γνώστες των ωκεανών και των θαλασσών». Θα πρέπει, δηλαδή, να μπορούν να κατανοούν τις επιπτώσεις των ατομικών και συλλογικών δραστηριοτήτων τους στην υγεία των ωκεανών αλλά και τον αντίκτυπο των ωκεανών στη ζωή και ευημερία τους.
Τα άτομα που έχουν αναπτύξει γνώσεις σχετικά με την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση ανθρώπου και θάλασσας αντιλαμβάνονται καλύτερα τις λειτουργίες του υγρού στοιχείου, είναι σε θέση να επικοινωνούν με πιο ουσιαστικό κι αποτελεσματικό τρόπο για ζητήματα σχετικά με την προστασία της θαλάσσιας ζωής και των οικοσυστημάτων, ενώ είναι πιο πιθανό να ακολουθήσουν και σχετικά επαγγέλματα. Κυρίως, όμως, λαμβάνουν υπεύθυνες και ώριμες αποφάσεις για σχετικά θέματα και πολιτικές, ενώ επηρεάζουν και ευαισθητοποιούν ευρύτερα την κοινωνία και προωθούν αλλαγές στη συλλογική συμπεριφορά και δράση.
Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο θαλάσσιος εγγραμματισμός είναι κάτι περισσότερο από απλή εκπαίδευση ή ενημέρωση του κοινού σχετικά με τη σημασία και τον ρόλο των ωκεανών. Είναι η ενσωμάτωση δράσεων, προγραμμάτων και δραστηριοτήτων, τόσο στην τυπική όσο και στην άτυπη εκπαίδευση και επικοινωνία, που στόχο έχουν να ενθαρρύνουν πρωτίστως τη βαθιά συναισθηματική σύνδεση με την θάλασσα, η οποία θα συμβάλλει και στην υιοθέτηση συμπεριφορών και στάσεων υπέρ της προστασίας και αποκατάστασης των ωκεανών.
Αυτή η συναισθηματική σύνδεση με την θάλασσα θα πρέπει να ξεκινήσει νωρίς, στις μικρές ηλικίες, όταν ακόμη διαμορφώνεται ο χαρακτήρας, οι συνήθειες και τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των ατόμων. Η καλλιέργεια του θαλάσσιου εγγραμματισμού στις νεότερες γενιές καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική, καθώς αυτές αποτελούν τους μελλοντικούς πολίτες και καταναλωτές που θα αναπτύξουν στάσεις και θα λάβουν αποφάσεις που θα επηρεάσουν αναπόφευκτα το θαλάσσιο περιβάλλον.
Απαντώντας στις πραγματικές ανάγκες και πολιτικές προτεραιότητες, το Κυπριακό Ινστιτούτο για την Θάλασσα και τη Ναυτιλία (Cyprus Marine and Maritime Institute-CMMI) σχεδιάζει και υλοποιεί μία σειρά τοπικών και εθνικών δράσεων σχετικών με τον θαλάσσιο εγγραμματισμό σε συνεργασία με το Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών, το Υφυπουργείο Ναυτιλίας, τον Δήμο Λάρνακας και άλλους τοπικούς και εθνικούς φορείς. Πιο συγκεκριμένα, το Ινστιτούτο έχει αναπτύξει την πρωτοβουλία «Η Θάλασσά μας» που περιλαμβάνει τις ακόλουθες δράσεις:
- Οργάνωση διαγωνισμού «Δίνουμε όνομα σε ένα ύφαλο στον κόλπο της Λάρνακας» για τα παιδιά της επαρχίας Λάρνακας ώστε να εμπλακούν ενεργά στη διαδικασία ονοματοδοσίας ενός φυσικού υφάλου που βρίσκεται στη θαλάσσια περιοχή της Λάρνακας. Με αυτόν τον τρόπο, οι μαθητές Δημοτικής Εκπαίδευσης θα μπορέσουν να διευρύνουν τις γνώσεις τους για το περιβάλλον, τη θάλασσα και την ιστορία της επαρχίας και να αποκτήσουν ενεργό ρόλο σε μια μοναδική πρωτοβουλία και συλλογική δράση του τόπου τους.
- Δημιουργία «Γαλάζιων Σχολείων» με ολοκληρωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και κύκλους εκπαίδευσης, τα οποία θα προσφέρονται -αρχικά- με έδρα την Λάρνακα σε μεταπτυχιακούς φοιτητές, κατά την καλοκαιρινή -κυρίως- περίοδο. Η εκπαιδευτική διαδικασία θα περιλαμβάνει διαδραστικές και βιωματικές πρακτικές ώστε η θεωρητική κατάρτιση να συνοδεύεται από ανάπτυξη δεξιοτήτων.
- Οργάνωση της εκδήλωσης «Ευρωπαϊκή Ημέρα για τη Θάλασσα» (European Maritime Day in Cyprus) που θα πραγματοποιηθεί τον Ιούνιο στην Λάρνακα με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και θα απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό με έμφαση στα παιδιά και τους νέους. Η εκδήλωση θα περιλαμβάνει διάφορες διαδραστικές, κοινωνικές, καλλιτεχνικές και περιβαλλοντικές δραστηριότητες όπως εκδρομές με πλοία στην θαλάσσια περιοχή της Λάρνακας, με ταυτόχρονη αφήγηση της ιστορίας της πόλης, μουσικές παραστάσεις με την χρήση παραδοσιακών οργάνων, διαγωνισμό και έκθεση φωτογραφίας με θέμα την θάλασσα, φωταγώγηση μνημείων και λέμβων σε μπλε χρώμα και τοποθέτηση οθονών σε πολυσύχναστα σημεία της πόλης όπου θα προβάλλεται οπτικό υλικό σχετικό με τους ωκεανούς και τις θάλασσες, επιδείξεις αυτόνομων ή τηλεχειριζόμενων σκαφών του Ινστιτούτου, καθαρισμό παραλιών και βυθού, καθώς και διαδραστικά εργαστήρια για παιδιά του Δημοτικού (π.χ. χειροτεχνήματα με διακόσμηση κοχυλιών και βοτσάλων, δημιουργία μικρών, ξύλινων, πλωτών κατασκευών, καταγραφή αφηγήσεων με θέμα τον βυθό, ενημέρωση σχετικά με την θάλασσα και τα θαλάσσια και ναυτικά επαγγέλματα), είτε διαδικτυακά είτε με φυσική παρουσία περιορισμένου αριθμού ατόμων.
Μέσα από τέτοιες πρωτοβουλίες και δράσεις το Ινστιτούτο αποσκοπεί να ενημερώσει, να ευαισθητοποιήσει και να κινητοποιήσει την κοινωνία, και ιδιαίτερα τα παιδιά και τους νέους, σχετικά με την σημασία της θάλασσας και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Ο θαλάσσιος εγγραμματισμός, και όλο το πλέγμα δημιουργικών και ευφάνταστων δραστηριοτήτων που αυτός περιλαμβάνει, είναι το ασφαλές και αποτελεσματικό μέσο για να εφοδιαστούν οι μελλοντικές γενιές με κατάλληλες γνώσεις και δεξιότητες, ώστε να προωθήσουν την Γαλάζια Ανάπτυξη και της Γαλάζια Οικονομία με όρους αειφορίας… Και είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για την Πολιτεία να ενθαρρύνει και να ενισχύσει πρωτοβουλίες, δράσεις και έργα που στοχεύουν σε αυτόν.
Για να μάθετε περισσότερα για τις δράσεις μας, επισκεφθείτε τη σχετική ενότητα την σελίδα μας: https://www.cmmi.blue/our-sea/
