Στις 11 Αυγούστου 2021 κατά τη διάρκεια ενός ακραίου επεισοδίου καύσωνα, ανακοινώθηκε από την Μετεωρολογική Υπηρεσία της Ιταλίας ότι σημειώθηκε νέο ρεκόρ θερμοκρασίας στη χώρα.
Συγκεκριμένα, στο σταθμό των Συρακουσών στη Σικελία, καταγράφηκε μέγιστη θερμοκρασία 48.8 βαθμών στην κλίμακα κελσίου το οποίο, εάν επιβεβαιωνόταν, θα ξεπερνούσε το προηγούμενο ρεκόρ θερμοκρασίας των 48 βαθμών (Αθήνα, 1977) και θα αποτελούσε το νέο Ευρωπαϊκό ρεκόρ.
Μετεωρολογική περιγραφή των συνθηκών της ημέρας του ρεκόρ
Ολόκληρη η Μεσόγειος δοκιμάζεται από θερμή μεταφορά αερίων μαζών στην επιφάνεια από την Αφρική προς την Ευρώπη ενώ παράλληλα, στη Δυτική Μεσόγειο έχει εγκατασταθεί για μέρες ένα βαρομετρικό ψηλό το οποίο παραμένει αναλλοίωτο. Ως αποτέλεσμα του συνδυασμού αυτού, οι ήδη θερμές αέριες μάζες στην επιφάνεια, συνθλίβονται από τα υπερκείμενα στρώματα του αέρα και θερμαίνονται ακόμα περισσότερο δημιουργώντας εφιαλτικές συνθήκες στην περιοχή.
Ατμοσφαιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια του καύσωνα
Η ανατολική Μεσόγειος, θερμαίνεται επίσης αλλά στην περιοχή της Κύπρου στην επιφάνεια επικρατεί το εποχιακό βαρομετρικό χαμηλό το οποίο κάνει την κατάσταση κάπως πιο υποφερτή. Στο σχήμα 1 φαίνονται οι ισοϋψείς στα 5000 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και χρωματικά η θερμοκρασία στο ύψος αυτό. Εάν διερωτάται κάποιος γιατί επιλέχθηκε αυτό το επίπεδο για μελέτη, η απάντηση είναι ότι για τους Μετεωρολόγους αυτό το ύψος είναι αντιπροσωπευτικό για την θερμοκρασία της αέριας μάζας που επηρεάζει μία περιοχή αφού είναι αρκετά μακριά από το έδαφος ώστε να επηρεάζεται άμεσα από αυτό αλλά αρκετά χαμηλά ώστε να μας δίνει μία ουδέτερη ένδειξη σχετικά με το τι επηρεάζει ή θα επηρεάσει την περιοχή μας. Όπως φαίνεται από το σχήμα, η περιοχή από την βόρειο Αφρική μέχρι την Ισπανία, Γαλλία και Ιταλία φλέγεται κυριολεκτικά αφού όλες οι χώρες αντιμετωπίζουν αστικές και δασικές πυρκαγιές ενώ η υγεία των κατοίκων βρίσκεται υπό σοβαρή πίεση με πολύ ψηλές μέγιστες και ελάχιστες θερμοκρασίες και με μία ατμόσφαιρα επιβαρυμένη από τους ρύπους των πυρκαγιών. Η Ιταλία δε βρίσκεται υπό το καθεστώς της εκτάκτου ανάγκης.
Όλα τα πιο πάνω όμως δεν είναι και τόσο ασυνήθιστα για την περιοχή αφού παρόμοια συμβάντα έντονης θερμής μεταφοράς συμβαίνουν κάθε χρόνο. Το γεγονός όμως που συνέτεινε στην μέτρηση του καινούριου ρεκόρ είναι η βορειοδυτική ροή του αέρα στην περιοχή η οποία υπό κανονικές συνθήκες μεταφέρει ψυχρότερο αέρα από περιοχές που βρίσκονται σε μεγαλύτερο γεωγραφικό πλάτος (βορειότερα). Η τοπογραφία της Σικελίας όμως, υποχρέωσε το ρεύμα του αέρα να ανυψωθεί από τις προσήνεμες περιοχές, να χάσει μέρος της υγρασίας που έχει μέσω ελαφράς βροχόπτωσης που σημειώθηκε και να καταλήξει στις υπήνεμες περιοχές θερμότερος (Foehn effect). Στο σχήμα 2 που ακολουθεί περιγράφεται το φαινόμενο αυτό.
Εικόνα 1. Ισουψείς και θερμοκρασία στα 850hpa (5000 πόδια) όπως την δίνει το Ευρωπαϊκό μοντέλο μεσοπρόθεσμης πρόγνωσης (ECMWF), σχεδιασμένο από την εφαρμογή TestBed από το ESSL.
Σχήμα 2. Γραφική επεξήγηση του Foehn effect (Από την εγκυκλοπαίδεια Britannica)
Foehn Effect
Ο θερμός αέρας υποχρεώνεται από την πλαγιά του βουνού να ανέβει σε ψηλότερα στρώματα όπου συναντά συνθήκες χαμηλότερης πίεσης και θερμοκρασίας με αποτέλεσμα να υπάρξει συμπύκνωση υδρατμών και βροχή στα προσήνεμα. Ο αέρας που χάνει μέρος των υδρατμών του περνά στην υπήνεμη μεριά και υποχρεώνεται να κινηθεί προς τα κάτω όπου συμπιέζεται λόγω της αυξημένης πίεσης των υποκείμενων στρωμάτων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την θέρμανσή του αλλά η τελική του θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη από την αρχική που είχε στο ίδιο υψόμετρο που ξεκίνησε αφού τώρα περιέχει λιγότερους υδρατμούς
Θερμοδυναμικοί Μηχανισμοί που εμπλέκονται:
Αδιαβατική εκτόνωση à συμπύκνωση υδρατμών à διαβατική εκτόνωση à αδιαβατική συμπίεση)
Η επικύρωση του ρεκόρ
Στις 30 Ιανουαρίου 2024, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Μετεωρολογίας (WMO) έχει επιβεβαιώσει και επίσημα ότι η θερμοκρασία των 48.8°C (119.8°F) που σημειώθηκε στην Ιταλία στις 11 Αυγούστου 2021αποτελεί το νέο Πανευρωπαϊκό ρεκόρ μέγιστης θερμοκρασίας. Τα ευρήματα της έρευνας που ακολούθησε για την επισημοποίηση του ρεκόρ, έχουν δημοσιευθεί στο International Journal of Climatology.
Μια διεθνής επιτροπή από επιστήμονες της ατμόσφαιρας συστάθηκε για να ερευνήσει την καταγραφή αυτή που έγινε από αυτόματο μετεωρολογικό σταθμό στις Συρακούσες στο ιταλικό νησί Σικελία (Σικελία). Επειδή η περιοχή VI του WMO (Ευρώπη) περιλαμβάνει τμήματα της Ασίας (π.χ. Ισραήλ, Τουρκία και Συρία) και της Γροιλανδίας, τα άκρα του WMO κατηγοριοποιούνται με ρεκόρ τόσο για την περιοχή συνολικά όσο και για την «ηπειρωτική» Ευρώπη.
Το προηγούμενο ρεκόρ για την ηπειρωτική Ευρώπη των 48,0 °C (10 Ιουλίου 1977) κατείχαν οι ελληνικές πόλεις Αθήνα και Ελευσίνα, Ελλάδα. Αυτό βασίστηκε σε επίσημες κυβερνητικές πηγές και συμπεριλήφθηκε στο Αρχείο του Παγκόσμιου Καιρού και Κλιματικών Ακραίων του WMO κατά τη δημιουργία του το 2007. Ωστόσο, δεν υπήρξε ανεξάρτητη επαλήθευση του WMO, σε αντίθεση με την πρόσφατο έλεγχο που έγινε για τη θερμοκρασία στην Σικελία.
Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός οργανισμός πλέον ελέγχει οποιαδήποτε ρεκόρ καταγραφούν χρησιμοποιώντας συγκεκριμένη διαδικασία η οποία στις περισσότερες φορές είναι χρονοβόρα, αλλά απαραίτητη ώστε μια τέτοια επίπονη αξιολόγηση να παρέχει την κρίσιμη βεβαιότητα ότι τα παγκόσμια ρεκόρ θερμοκρασιών μας μετρώνται σωστά. Πέρα από αυτό, αυτή η έρευνα καταδεικνύει την ανησυχητική τάση για συνεχόμενα ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών που πρέπει να σημειώνονται σε συγκεκριμένες περιοχές του κόσμου.
Πολλές αξιολογήσεις του WMO όπως έγινε και με την συγκεκριμένη μέτρηση, δημοσιεύονται σε περιοδικά με κριτές διατηρώντας αυστηρά επίπεδα επιστημονικής εργασίας. Περιλαμβάνονται στον επίσημο ιστότοπο για το Archive of Weather and Climate Extremes, το οποίο περιλαμβάνει αρχεία για τις υψηλότερες και χαμηλότερες θερμοκρασίες στον κόσμο, βροχοπτώσεις, βαρύτερο χαλάζι, μεγαλύτερη περίοδο ξηρασίας, μέγιστη ριπή ανέμου, μεγαλύτερη αστραπή και θνησιμότητα που σχετίζεται με τις καιρικές συνθήκες.
Η επιτροπή εμπειρογνωμόνων του WMO επί του παρόντος διεξάγει επί του παρόντος μια σειρά από άλλες έρευνες, συμπεριλαμβανομένου του εάν ο Τροπικός κυκλώνας Φρέντυ έσπασε το ρεκόρ πέρυσι ως ο μακροβιότερος τροπικός κυκλώνας.
Σχήμα 3: η περιοχή που καταγράφηκε το ρεκόρ και οι μέγιστες θερμοκρασίες που καταγράφηκαν στους άλλους σταθμούς την ίδια ημέρα. Πηγή: Merlone et al., 2024
Πως διεξήχθη η έρευνα επιβεβαίωσης για τη μέτρηση αυτή
Η επιτροπή του WMO διεξήγαγε μια εις βάθος ανάλυση των διαθέσιμων δεδομένων και μεταδεδομένων, συμπεριλαμβανομένης μιας ανεξάρτητης ανάλυσης και βαθμονόμησης του αισθητήρα που έκανε τη μέτρηση στη Siracusa και του σχετικού καταγραφικού (data logger) και της ηλιακής ασπίδας (shield) που χρησιμοποιείται για να απομονώσει τον αισθητήρα από την επίδραση της άμεσης ακτινοβολίας πάνω του. Ο αισθητήρας θερμοκρασίας στάλθηκε στο Instituto Nazionale di Ricerca Metrologica (INRiIM), Ιταλία για δοκιμή. Οι δραστηριότητες περιελάμβαναν βαθμονόμηση και αξιολόγηση ολόκληρου του συστήματος (αισθητήρας, ηλιακή ασπίδα και καταγραφικό), στην ίδια διαμόρφωση όπως όταν καταγραφόταν τη στιγμή της εμφάνισης της ακραίας θερμοκρασίας.
Η δοκιμή ήταν συνεπής με όλα τα Πρότυπα και τις Συνιστώμενες πρακτικές του WMO. Επιπλέον, τα δεδομένα από αναλύσεις και από άλλες κοντινές τοποθεσίες ήταν σύμφωνα με την παρατήρηση ακραίων θερμοκρασιών. Η επιτροπή ομόφωνα έκρινε έγκυρη την παρατήρηση 48,8⁰C και επιπλέον διατύπωσε τη θεωρία ότι από τις εργαστηριακές μετρήσεις που έγιναν στον αισθητήρα, ότι η θερμοκρασία πιθανό να ήταν ακόμα υψηλότερη..
Υστερόγραφο για τα ρεκόρ θερμοκρασίας..
Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός έχει χαρακτηρίσει τον Ιανουάριο που πέρασε ως τον
θερμότερο όλων των εποχών. Αυτό προστίθεται στις παρόμοιες ανακοινώσεις που έχουμε για κάθε
κάθε μήνα, από τον Ιούνιο του 2023: για όγδο μήνα στη σειρά, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία έχει
ξεπεράσει την μέγιστη τιμή που έχει υπολογισθεί ποτέ για τον πλανήτη. Ο δε Φεβρουάριος, έχει
ήδη σπάσει κάθε ρεκόρ μέχρι στιγμής και θα είναι σχεδόν με βεβαιότητα ο πλέον θερμός
Φεβρουάριος που έχει μετρηθεί. Η κατάσταση αυτή πιθανό να ανατραπεί με την υποχώρηση του
φαινομένου Ελ Νίνιο η οποία προγνώσκεται να συμβεί περι τα μέσα της Άνοιξης, η οποία θα δώσει τη θέση του σε ένα ισχυρό Λα Νίνια. Ισχυρό Λα Νίνια σημαίνει ήπιες θερμοκρασίες για την
Ευρώπη αλλά και μεγάλη πιθανότητα πλημυρών κυρίως στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη.
Αναφορές:
Judging Extreme Weather : Climate Science in Action by Randy Cerveny. Routlege Publishing, 2024. ISBN 9781032435725
Merlone, A., Pasotti, L., Musacchio, C., Bessemoulin, P., Brunet, M., El Faldi, K., Jones, P., van der Schrier, G., Raspanti, A., Trewin, B., Krahenbuhl, D., & Cerveny, R. (2024). Evaluation of the highest temperature WMO region VI Europe (continental): 48.8°C, Siracusa Sicilia, Italy on August 11, 2021. International Journal of Climatology, 1–8. https://doi.org/10.1002/joc.8361
